1. Zamek w Giżycku

Jednym z najcenniejszych i najciekawszych zabytków Giżycka i Krainy Wielkich Jezior Mazurskich jest średniowieczny zamek, położony w przesmyku jezior: Niegocin i Kisajno, nad brzegiem Kanału Giżyckiego , wzniesiony przez zakon krzyżacki około 1341 r., który po pieczołowitym odrestaurowaniu oddano do użytku w 20211 r. Zamek był siedzibą prokuratora zakonnego. W 1365 r. Litwini pod wodzą Kiejstuta zdobyli i spalili zamek, po czym Krzyżacy odbudowali warownię. W połowie XVI w. zamek przebudowano, nadając mu charakter renesansowej siedziby. Po rozbiórce dokonanej w XIX w. do naszych czasów zachowało się tylko jedno skrzydło mieszkalne. Na prace renowacyjne i utworzenie obiektu pozyskano dofinansowanie unijne w wysokości ponad 10 mln zł w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury (wartość całego przedsięwzięcia to ponad 28 mln zł). 24 maja 1979 r. obiekt został wpisany do rejestru zabytków. W zamku obecnie mieści się ekskluzywny, 4* Hotel St. Bruno, którego nazwę nadano na pamiątkę św. Brunona z Kwerfurtu, którego misja chrystianizacyjna zakończyła się w dramatycznych okolicznościach nieopodal hotelu-zamku.  St. Bruno to jedyny tej klasy obiekt położony w sercu szlaku Wielkich Jezior Mazurskich. W jego wnętrzach odnaleźć można atmosferę kurortu okresu międzywojennego XX w. Zarówno mieszkańcy jak i turyści podziwiają obiekt, zwłaszcza, że istniało realne zagrożenie całkowitego zniszczenie zabytkowego skrzydła zamku. Teraz to perełka na mapie miasta! Odwzorowując XIV-wieczny krzyżacki zamek, przy wsparciu unijnych funduszy zbudowany został ekskluzywny obiekt wraz z zapleczem gastronomicznym, nowoczesnym  centrum konferencyjnym oraz zespołem rekreacyjnym i centrum Medi.SPA.

2. Zamek w Reszlu

Reszel to wyjątkowe miasteczko położone na Warmii, w powiecie kętrzyńskim, należące do sieci cittaslow, którego średniowieczna zabudowa została wpisana na listę zabytków UNSECO. Od 1243 r. Reszel formalnie należał do biskupów warmińskich, ale krzyżacka załoga opuściła go dopiero w 1300 r. Położony nad brzegiem rzeki Sajny, w południowo-wschodniej części miasta zamek reszelski powstał w latach 1350–1401. Był wielokrotnie oblegany i kilkakrotnie zdobywany przez wojska polskie i krzyżackie. W latach 1594–1597 z inicjatywy kardynała Andrzeja Batorego, bratanka króla Stefana Batorego, warownię przekształcono w rezydencję. Zamek ostatecznie utracił znaczenie militarne. W 1806 r. wybuchł pożar miasta i zamku. Zniszczeniu najbardziej uległa wieża główna, z kolei w 1807 wybuchł kolejny, który spustoszył do końca zamek. Po pożarze jedyną ocalałą zabudową była wybudowana pod koniec XVIII wieku część kompleksu szkolno-klasztornego jezuitów składająca się z dwóch piętrowych gmachów szkolnych łączących cechy baroku i klasycyzmu. W 1655 r. rozwój miasta i zamożność mieszkańców pozwoliła na wykupienie miasta spod władzy biskupiej. Zamek reszelski był jedną z rezydencji ostatniego biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego. W XIX wieku zamek zaadaptowano na więzienie, a w latach 20. XIX w. południowe skrzydło zaadaptowano na kościół ewangelicki. Zamek postanowiono gruntownie odrestaurować dopiero po II wojnie światowej. W 1958 r. zamek został przejęty przez Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze”. Gruntowny remont, przeprowadzony w latach 1976-1985, pozwolił na utworzenie w części pomieszczeń domu pracy twórczej oraz galerii sztuki. Od 2001 r., po kolejnej renowacji, z powodzeniem funkcjonują tu hotel z restauracją i barem, galeria sztuki i muzeum.

3. Zamek w Kętrzynie

Kętrzyn leży na dawnych ziemiach pruskiego plemienia Bartów. W XIII wieku, po II powstaniu pruskim ziemie te zostały zajęte przez Zakon krzyżacki i znalazły się w obrębie Państwa Zakonnego. Miasto położone jest kilkanaście kilometrów na wschód od granic Warmii.  Historia zamku w Kętrzynie – budowli gotyckiej pochodzącej z drugiej połowy XIV w. sięga wczesnego średniowiecza, kiedy tereny te zamieszkiwali Prusowie. Wyparli ich stąd Krzyżacy, którzy na skraju puszczy wybudowali drewnianą strażnicę nazwaną Rastenburg. Obiekt znajduje się na Szlaku Zamków Gotyckich. Budowę zamku ukończono w 1374 r. Zamek znajduje się na wzgórzu nad rzeką Guber, a pierwotnie był siedzibą prokuratora. Była to trójskrzydłowa warownia, wybudowana z czerwonej cegły (co jest charakterystyczne dla zamków krzyżackich), którą na przełomie XIV i XV wieku otoczono murem obronnym z basztami. Od wschodu budowla była chroniona fosą. Jak wiele podobnych obiektów na tych niespokojnych terenach, wiele razy była niszczona, ale na powstanie murowanego zamku trzeba było zaczekać do XIV wieku, kiedy okolica zaludniła się, a przyzamkowa osada zyskała prawa miejskie. Zamek w XVII wieku był wielokrotnie przebudowywany, a w roku 1945 spłonął. W latach 1964-66 odbyła się jego odbudowa, w ramach której przywrócono mu gotycki charakter. Obecnie mieści się tu Biblioteka Miejska oraz Muzeum Regionalne im. Wojciecha Kętrzyńskiego. W zbiorach muzeum znajdują się m.in.: kolekcja obrazów, rzeźb, a także zabytkowych mebli.

4. Zamek w Bezławkach 

Bezławki to wioska w powiecie kętrzyńskim, w gminie Reszel nad rzeką Dajna, położona tylko 12 kilometrów od Kętrzyna. Warto ją jednak odwiedzić z jednego powodu – aby zobaczyć zamek, który stał się … kościołem. Zamek zbudowano około 1377 roku na wzniesieniu w pobliżu rzeki Dajny. Krzyżacki zamek Bezławki z końca XIV wieku pełnił funkcję strażnicy i bazy wypadowej na Litwę. Mimo tego, że starano się mu nadać odpowiedniego charakteru, to nie przypomina świątyni. Na początku XV wieku zakon przeznaczył go na siedzibę swojego sojusznika w walce z Polską – Świdrygiełły, brata króla Władysława Jagiełły.  W 1583 r. zamek przekształcono w kościół protestancki o czym informował nieczytelny obecnie napis w blendzie nad bramą cmentarną. Od XVI – do końca lat 70. XX wieku kościół służył wspólnocie ewangelicko-augsburskiej. Po 1980 roku obiekt przejęli katolicy, co wiązało się to z kolejną przebudową wnętrza, podczas której około 1988 roku usunięto boczne empory, zlikwidowano ołtarz ambonowy i wymieniono posadzki we wnętrzach. Obecnie kościół filialny pw. św. Jana Chrzciciela należący do parafii katolickiej w Wilkowie. Z zamkiem w Bezławkach związana jest fantastyczna legenda o Świętym Graalu. Słynny kielich Jezusa Chrystusa poszukiwany przez rycerzy króla Artura, miał w XI wieku trafić w ręce najmłodszego brata króla Jagiełły, księcia Bolesława Świdrygiełły, a ten podarował go kościołowi. W obawie przed Tatarami został zamurowany w ścianie kościoła, jednak nikt nie potrafił go później odnaleźć.

5. Zamek w Barcianach

Barciany to wieś położona w powiecie kętrzyńskim. Okazały zamek znajdujący się we wsi to warownia z XIV wieku. Krzyżacy wybudowali go w latach 1380-1390. Zamek został sytuowany na niewielkim wzniesieniu otoczonym bagnami Liwny, później przekształconymi w stawy. Powstał w miejscu grodu pruskiego i był siedzibą komtura i miejscowych władz. Otoczony fosą i przedzamczem budynek powstał na planie niemal idealnego kwadratu. Według legend, zamek jest połączony podziemnym tunelem z kościołem we wsi. Od 1842 aż do końca II wojny światowej obiekt pozostawał w rękach prywatnych, wtedy też w 1915 częściowo spłonął, jednak szybko został odbudowany. W tym okresie właściciele przekształcili wysychające już zamkowe stawy w ogród, zbudowali też na dawnym przedzamczu gospodarcze segmenty folwarczne.  Od XIX w. do 1945 r. zamek wraz z majątkiem ziemskim był dzierżawiony przez rodzinę Pachino. Po wojnie stanowił siedzibę miejscowego PGR-u. Mieściły się tu biura oraz magazyny.  Potem zamek przejęła Agencja Rynku Rolnego. Po wojnie został tu stworzony PGR. Miał tam powstać hotel, ale jak dotąd nic się w tym miejscu nie dzieje. Zamek w Barcianach do naszych czasów zachował się w dobrym stanie i pozbawiony wyniosłych wież stanowi przykład zmian w krzyżackiej architekturze militarnej. Od 2000 r. właścicielem była osoba prywatna, na terenie obiektu prowadzone są prace restauratorsko-konserwatorskie. Pod koniec 2016 r. zamek był ponownie wystawiony na sprzedaż.

6. Zamek w Rynie

Ryn to miasto w północno-wschodniej Polsce, w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim. Położone nad dwoma jeziorami: Ryńskim oraz Ołów. W samym centrum miasta znajduje się pokrzyżacki zamek, który został wzniesiony pod koniec XIV wieku. Zamek krzyżacki królujący w Rynie zbudowano około 1377 r. w miejscu grodu Galindów. Średniowieczna warownia była wznoszona etapami i niegdyś wyglądała zupełnie inaczej. Była też wielokrotnie przebudowywana i pełniła wiele funkcji – siedziby prokuratorskiej, komturii, rezydencji myśliwskiej, więzienia. U schyłku XIV wieku komturem na zamku był Konrad von Wallenrode, który zainspirował Adama Mickiewicza do napisania na zsyłce w Rosji przed 1828 rokiem poematu „Konrad Wallenrod”. Po 1525 r. zamek był siedzibą starostów księcia pruskiego. Podczas szwedzkiego Potopu, w 1657 roku zamek spalili Tatarzy. Po odkupieniu, w 1853 przebudowany przez władze pruskie na więzienie. W 1881 roku zamek spłonął i w rezultacie został przebudowany w stylu neogotyckim z wieżyczkami i krenelażem w narożach szczytów. Dobudowano także kilkukondygnacyjny budynek, zamykający dziedziniec zamku. Przebudowa trwała jeszcze na początku XX wieku. W czasie II wojny światowej w zamku funkcjonowało więzienie. Po wojnie zlokalizowano tutaj magazyny i zakłady mechaniczne. Później w zamku mieściły się biura miejskich instytucji i placówki kulturalne. Po 1990 roku władze miejskie sprzedały go osobie prywatnej, która zaadaptowała go na czterogwiazdkowy hotel. Obecnie możecie odwiedzić ten obiekt korzystając z legendarnej gościnności Hotelu Zamek Ryn****.

7. Zamek biskupi w Lidzbarku Warmińskim

Lidzbark Warmiński otrzymał prawa miejskie 12 sierpnia 1308 r. i był ośrodkiem jednej z dziesięciu jednostek administracyjnych, zwanych na Warmii komornictwami. Rozgłos i sława miasta związane są z decyzją lokalizacji w tym miejscu, stałej siedziby biskupów warmińskich, którzy od 1243 r. sprawowali na Warmii władzę świecką i duchowną. Wybudowany w XIV wieku w widłach rzek Łyny i Symsarny zamek do 1794 r. pełnił funkcję siedziby biskupów warmińskich. Zamek budowano w latach 1350-1401. Od końca XVI wieku rezydencja lidzbarska stopniowo zatracała charakter obronny i przekształcała się w okazały dwór książęcy, bogato wyposażony w wytworne sprzęty, biblioteki i dzieła sztuki. Jego mury zamieszkiwali wybitni przedstawiciele kultury polskiej: Mikołaj Kopernik, Jan Dantyszek, Stanisław Hozjusz, czy Marcin Kromer. Z kolei ostatnim biskupem warmińskim, rezydującym na zamku lidzbarskim był Ignacy Krasicki. W latach 1857-1859 na zlecenie biskupa Józefa Ambrożego Geritza nastąpiła przebudowa i adaptacja pomieszczeń zamku na sierociniec i szpital zakonny, którą przeprowadził radca budowlany z Lidzbarka Jesfer. Pierwsze kompleksowe prace konserwatorskie rozpoczęto w 1927 roku. Wtedy też powołano Muzeum Zamkowe. Po II wojnie światowej prace konserwatorskie zostały zakończone. Ich największe nasilenie przypadło na lata 1972-1973 i 1980-1985. Działalność kulturalną zamku zainicjowało w roku 1958 Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze”. Powołało ono w roku 1961 Muzeum Warmińskie, które od 1 stycznia 1963 roku jest oddziałem Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. W 2018 r. warownię uznano za pomnik historii, a dziś bez wątpienia obiekt stanowi jeden z najcenniejszych zabytków architektury gotyckiej w Polsce. 

8. Zamek biskupów warmińskich w Jezioranach

Zbudowany w stylu gotyckim przez biskupa Jana I z Miśni i Jana Stryprocka w latach 1350-1373 jako siedziba starostów biskupich warmińskich zamek mieści się w zakolu rzeki Symsarny, przy Placu Zamkowym. O jego gotyckim rodowodzie świadczy dolna kondygnacja wzniesiona z kamienia i sklepione piwnice. Zamek w Jezioranach wznoszony mógł być przez ten sam warsztat budowlany, który wybudował zamek w Reszlu. Dzięki temu jego plan był bardzo zbliżony, jedynie odwrócony. Świadczył o tym także zbliżony układ pomieszczeń głównych domów i piwnic. Do zamku w Jezioranach podobieństwa wykazywał również zamek w Działdowie, który także mógł dostarczyć wzorców (dwa prostopadłe do siebie skrzydła, narożna, cylindryczna wieża na czworobocznej podstawie flankująca bramę). Podczas wojny pruskiej w 1520 roku Albrecht von Hohenzollern na czele swych wojsk zdobył i spalił Jeziorany. Zamek został odbudowany w XVI wieku i stanowił rezydencję biskupów warmińskich aż do I rozbioru Polski w 1772 roku. Po pierwszym rozbiorze Polski Jeziorany znalazły się w Królestwie Pruskim. W 1783 r. zamek i miasto zostały zniszczone przez pożar. Podczas odbudowy miasta w 1790 r. rozebrano dwa zamkowe skrzydła, a zachodnie zaadaptowano na ratusz miejski. Pozostałą część głównego skrzydła zajął budynek gospodarczy. W 1905 r. na jego miejscu powstał budynek mieszkalny, a w miejscu zamkowej wieży postawiono remizę strażacką rozebraną w 1925. Do dzisiaj zachowało się jedynie silnie przebudowane skrzydło zachodnie zamku, którego mury przyziemia i piwnice stanowią pozostałości średniowiecznej budowli. Obecnie jest to siedziba Urzędu Miejskiego. 

9. Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie

Ten gotycki zamek to najstarszy i najbardziej okazały zabytek stolicy Warmii i Mazur. Około 1334 r. powstała na wzgórzu w zakolu Łyny drewniano-ziemna strażnica. Na jej miejscu kapituła warmińska rozpoczęła budowę murowanego zamku, który powstał pomiędzy rokiem 1348 a 1353, gdy miasto uzyskało prawa miejskie. Zamek należał do kapituły warmińskiej, która, wraz z biskupem warmińskim, do 1454 podlegała wojskowej opiece zakonu krzyżackiego. Z tego względu odegrał sporą rolę podczas wojen polsko-krzyżackich. W latach 1516–1521, z krótką przerwą, administratorem komornictwa olsztyńskiego był Mikołaj Kopernik. On właśnie przygotował obronę Olsztyna przed najazdem krzyżackim. Kopernik napisał tu swą rozprawę o monecie, tu dokonywał obserwacji ruchu planet, a na krużganku sporządził tablicę umożliwiającą mu śledzenie wiosennych i jesiennych zrównań dnia z nocą. Aktualnie na zamku znajduje się stała wystawa kopernikowska (zlokalizowana w dwóch pomieszczeniach: na krużganku i sali będącej niegdyś prywatnym mieszkaniem administratora). Na ścianie krużganka umieszczona jest astronomiczna tablica doświadczalna z 1517 r., prawdopodobnie wykonana własnoręcznie przez Mikołaja Kopernika. W 1921 w salach zamku umieszczono muzeum. Było to wówczas muzeum regionalne o charakterze etnograficznym, którego kierownictwo znajdowało się w rękach nauczycieli olsztyńskich: Leonarda Fromma – archeologa i Hugo Hermanna Grossa – nauczyciela przyrody. Zamek także i dzisiaj służy celom muzealnym. W 1945 zamek stał się siedzibą Muzeum Mazurskiego, które dzisiaj nosi nazwę Muzeum Warmii i Mazur. 

10. Zamek w Nidzicy

Nidzica położona jest w południowej części województwa warmińsko-mazurskiego nad rzeką Nidą na Pojezierzu Mazurskim. W miejscowości znajdującej się 23 km od Działdowa oraz 56,5 km od Olsztyna warto zobaczyć gotycki zamek krzyżacki z XIV wieku, którego budowę rozpoczęto około 1370 r., a w 1409 roku rezydował już w nim krzyżacki prokurator. Najwięcej zniszczeń dokonali na zamku żołnierze francuscy, stacjonujący tutaj z przerwami w latach 1806–1812. Od całkowitej ruiny zdewastowany przez Napoleończyków gmach uratował radca sądowy Ferdynand Tymoteusz Gregorovius, skuteczny pomysłodawca odbudowy (1828–1830) średniowiecznej twierdzy z przeznaczeniem na siedzibę sądu, prywatne mieszkania oraz więzienie. W 1945 roku zamek nie miał już tyle szczęścia – zbombardowany przez Rosjan spłonął, tracąc stropy i część murów. Szybko jednak podjęto decyzję o jego odbudowie. W 1949 obiekt odgruzowano, a trzy lata później ruszyły pierwsze prace zabezpieczające. Pełną restaurację zabytku, łącznie z konserwacją zachowanych malowideł w kaplicy i refektarzu rozpoczęto w 1961 roku i zakończono w 1965, po czym uroczyście oddano go w użytkowanie lokalnym instytucjom kulturalno-społecznym. Aktualnie zamek służy za miejskie centrum biznesu, kultury i rozrywki. Mieści się w nim: Muzeum Ziemi Nidzickiej z ekspozycją etnograficzno-historyczną, Nidzicki Ośrodek Kultury, Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej, Galeria Autorska Hieronima Surpskiego, pracownia rzeźby i biblioteka miejska. Działa tutaj również hotel oraz restauracja.